You are currently viewing Η πρωτοκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών

Η πρωτοκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών

Πρόκειται για την ηθελημένη ενέργεια που έχει ως σκοπό να ωφελήσει ή να ευεργετήσει τους άλλους. Η πρωτοκοινωνική ή φιλοκοινωνική ή θετική κοινωνική συμπεριφορά αφορά το μοίρασμα, την επίδειξη βοήθειας, φροντίδας ή συμπόνιας (Eisenberg, Spinrad & Knafo-Noam, 2015). Όπως η επιθετική συμπεριφορά πηγάζει από τον θυμό, έτσι και η πρωτοκοινωνική συμπεριφορά πηγάζει από την ενσυναίσθηση και τη συμπάθεια (Lightfoot, Cole & Cole, 2014). Οι θετικές κοινωνικές συμπεριφορές εμφανίζονται νωρίς στη ζωή του ατόμου. Από τη στιγμή που τα βρέφη αρχίζουν να μπουσουλούν επιδεικνύουν τέτοιου είδους συμπεριφορές (Hay & Cook, 2007). Η εμφάνιση αυτών των συμπεριφορών κατά τη βρεφική ηλικία έχει οδηγήσει στη διαπίστωση ότι τα βρέφη γεννιούνται με την προδιάθεση για ηθικότητα και αλτρουισμό (Wynn & Bloom, 2014. Vanish & Tomasello, 2014).

 

Κατά τη διάρκεια όλου του φάσματος της ζωής, οι θετικές κοινωνικές συμπεριφορές εξελίσσονται και εμπλουτίζονται σε μορφή και λειτουργικότητα, εξυπηρετώντας πολλούς σκοπούς από την απλή χαρά και την οικοδόμηση σχέσεων ως την προώθηση της φήμης και τις σαφώς ηθικές επιδιώξεις (Vanish & Tomasello, 2014). 

Κατά τη βρεφική και τη νηπιακή ηλικία, οι πιο χαρακτηριστικές φιλοκοινωνικές συμπεριφορές είναι η επίδειξη βοήθειας, το μοίρασμα και η επίδειξη ενδιαφέροντος. Πρόκειται για την πρώτη επίδειξη αλτρουισμού. Κατά τους 12 μήνες τα παιδιά αρχίζουν να δείχνουν με το δάκτυλο, ενημερώνοντας τον γονιό για πράγματα ή γεγονότα που δεν έχουν πέσει στην αντίληψή του. επίσης, θα προσφέρουν στον γονιό βοήθεια στην εκτέλεση καθηκόντων, όπως να πιάσει ένα αντικείμενο που βρίσκεται πιο μακριά (Hepach, Vanish & Tomasello, 2013). Σταδιακά, μετά τον 12ο μήνα, το παιδί εκδηλώνει συμπεριφορές μοιράσματος ή παραχώρησης, όπως το να προσφέρει στον άλλο για λίγο ένα αντικείμενο που κρατά. Αυτή η συμπεριφορά μειώνεται σταδιακά από τους 18 ως τους 30 μήνες, αλλά γίνεται πιο στοχευμένη και επιλεκτική (Lehalle & Mellier, 2009). Καθώς πλησιάζουν την ηλικία των τριών χρόνων, τα παιδιά νηπιακής ηλικίας είναι περισσότερο σε θέση να παρηγορήσουν άτομα που βλέπουν να υποφέρουν, όπως αγκαλιάζοντας κάποιον που πονάει, ή μοιραζόμενα πράγματα με κάποιον που βλέπουν ότι χρειάζεται τροφή ή παιχνίδι (Brownell, Iesue, Nichols & Svetlova, 2013). Όσον αφορά την παρηγοριά, τα παιδιά μικρότερα των 5 ετών έχουν την τάση να παρηγορούν όταν θέλουν να μειώσουν τη θλίψη τους, που προκλήθηκε από την επίδειξη της θλίψης του άλλου και όχι τόσο για να επιδείξουν αλτρουισμό (Lehalle & Mellier, 2009).

Αυτές οι πρώιμες θετικές κοινωνικές συμπεριφορές δε φαίνεται να διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο, ωστόσο, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί συνήθως αναφέρουν ότι τα κορίτσια κατά τη μέση παιδική ηλικία έχουν την τάση να είναι πιο παρηγορητικά από τα αγόρια, ενώ τα αγόρια επιδίδονται σε επίδειξη ενδιαφέροντος προς τον άλλο με πιο ριψοκίνδυνες συμπεριφορές (Becker & Eagly, 2004). Οι θετικές κοινωνικές συμπεριφορές των βρεφών έχει βρεθεί ότι δεν παρουσιάζουν διαπολιτισμικές διαφορές (Eisenberg, Spinrad & Morris, 2014). Η φιλοκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών υποστηρίζεται από την ενσυναίσθηση, η οποία εκδηλώνεται με το κλάμα των βρεφών στο άκουσμα του κλάματος άλλων βρεφών (Nichols, Svetlova & Brownell, 2014). Κατά την ηλικία των 15 μηνών ως 20 μηνών τα βρέφη μιμούνται τη συμπεριφορά του ατόμου που δυσφορεί, για παράδειγμα υιοθετώντας την ίδια στάση σώματος. Από τους 16 μήνες τα παιδιά επιδεικνύουν περισσότερες φιλοκοινωνικές συμπεριφορές παρηγοριάς, για παράδειγμα προσφέρουν το μπιμπερό τους στη μητέρα τους όταν είναι κουρασμένη, ή της δίνουν το αρκουδάκι τους (Lehalle & Mellier, 2009). Στα νήπια, η ενσυναίσθηση εκδηλώνεται με το επίδειξη παρηγοριάς στους άλλους (Hoffmann, 2000).

Άλλες μορφές πρωτοκοινωνικής συμπεριφοράς, όπως οι προσπάθειες των παιδιών να βοηθήσουν τους ενήλικες με ρουτίνες και καθήκοντα στο σπίτι, μπορεί να προκύψουν από την επιθυμία των μικρών παιδιών για δημιουργία δεσμών, όπως κοινωνική δέσμευση με τους άλλους στην ψυχαγωγία και στην εκτέλεση ενήλικων καθηκόντων (Carpendale, Kettner & Audet, 2014). Καθώς το παιδί μεγαλώνει, τα κίνητρα για μια θετική κοινωνική συμπεριφορά διαφοροποιούνται. Για παράδειγμα, το τάισμα ενός κατοικίδιου μπορεί να είναι διασκεδαστικό για ένα μικρό παιδί και σταδιακά να κινητοποιείται από μια αίσθηση υπευθυνότητας και ενδιαφέροντος για το κατοικίδιο (Laible & Karahuta, 2014).   

Ως την ηλικία των 4 ετών τα παιδιά αναλογίζονται περισσότερο τόσο τις δικές τους πράξεις όσο και των άλλων (Paulus, 2015). Καθώς τα παιδιά αποκτούν περισσότερο πολύπλοκη κοινωνική κατανόηση, καταλαβαίνουν ότι υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες στην ίση κατανομή των αγαθών, όπως η προσπάθεια, η ανάγκη, το κόστος, η συμμετοχή σε μια ομάδα (Padilla-Walker, Fraser, Black & Bean, 2015).

Κατά τη διάρκεια της πρώιμης και της μέσης παιδικής ηλικίας οι συνομήλικοι -εκτός από τους γονείς- διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση θετικών κοινωνικών συμπεριφορών  (Evans & Lee, 2014). Καθώς τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν τα συναισθήματα των παιδιών της ηλικίας τους και τις προσδοκίες των δασκάλων τους, αρχίζουν να επιδίδονται σε ψέματα θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς για να προστατεύσουν τα συναισθήματα του άλλου (Jambon & Smetana, 2014).

Κατά τη διάρκεια της πρώιμης εφηβικής ηλικίας η θετική κοινωνική συμπεριφορά τείνει να εξασθενεί, αλλά αργότερα επανέρχεται (Sokol, Hammond, Kuebli & Sweetman, 2015). Σιγά-σιγά και καθώς οι έφηβοι γίνονται κοινωνικά ανεξάρτητοι, εμφανίζεται μια νέα μορφή θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς, αυτής του εθελοντισμού, η οποία συσχετίζεται με ενασχόληση με τα κοινά και στην κατοπινή ενήλικη ζωή (Freund & Blanchard-Fields, 2014).

Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζει ότι στην εκμάθηση θετικών συμπεριφορών σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι γονείς και οι «σημαντικοί άλλοι», όταν αυτοί παρέχουν στο παιδί θετική ενίσχυση για το γεγονός ότι έχει συμπεριφερθεί με ηθικά ενδεδειγμένο τρόπο. όταν, για παράδειγμα ο γονιός επαινεί το παιδί του διότι μοιράστηκε το παιχνίδι του με το αδελφάκι του, ή με ένα άλλο παιδί, το παιδί είναι πολύ πιθανό να επαναλάβει αυτή τη συμπεριφορά και στο μέλλον. Ωστόσο, η προσέγγιση της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζει ότι δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει θετική ενίσχυση για την επίδειξη θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς το παιδί μαθαίνει τις συμπεριφορές αυτές και με πιο έμμεσους τρόπους, δηλαδή με την παρατήρηση της συμπεριφοράς των άλλων, που αποτελούν γι’ αυτό πρότυπα συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, όταν ένας φίλος παρατηρήσει τη συμπεριφορά του παραπάνω παιδιού και δει τη συμπεριφορά αυτή να επαινείται, είναι πολύ πιθανό να επαναλάβει και ο ίδιος τη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Γενικά, η μίμηση προτύπου βοηθά το παιδί στη διαμόρφωση κανόνων και αρχών, ειδικά στο τέλος της προσχολικής ηλικίας που αρχίζει να διαμορφώνει κάποιες γενικές αρχές συμπεριφοράς και αυτή η διαδικασία ονομάζεται «αφαιρετική μίμηση προτύπου» (Feldman, 2009). Ο ρόλος των γονέων στη διαμόρφωση της θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών είναι αδιαμφισβήτητα σημαντικός. Μέσω του διαλόγου τον οποίο μπορούν να διεξάγουν με τα παιδιά τους από τη νηπιακή ακόμα ηλικία, οι γονείς μπορούν να μιλήσουν σχετικά με τα συναισθήματα των άλλων (π.χ. στενοχωρημένος, λυπημένος), ενισχύοντας την εμπλοκή των παιδιών σε συμβάντα που ενδείκνυνται για την επίδειξη θετικών κοινωνικών συμπεριφορών, αλλά και την κοινωνική μάθηση (Waugh, Brownell & Pollock, 2015).

Η θετική κοινωνική συμπεριφορά του βρέφους δεν είναι ούτε εντελώς διαφορετική από εκείνη του ενηλίκου, ούτε είναι ταυτόσημη. Επιπλέον, η φιλοκοινωνική συμπεριφορά ενός ατόμου μπορεί να έχει διαφορετικά κίνητρα κατά τη διάρκεια της ζωής του και να εξυπηρετεί διαφορετικές λειτουργίες. Σταδιακά, με το πέρασμα του χρόνου και τις εμπειρίες ζωής, με την εξάσκηση συγκεκριμένων συμπεριφορών μπορεί να αποκτήσει την ηθική της μορφή. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 

Eisenberg N, Spinrad TL, Knafo-Noam A. Prosocial development. In: Lamb ME, ed. Handbook of child psychology and developmental science. 7th ed. Hoboken, NJ: Wiley; 2015:610-656.

Hay DF, Cook KV. The transformation of prosocial behavior from infancy to childhood. In: Brownell CA, Kopp CB, eds. Socioemotional development in the toddler years: Transitions and transformations. New York: Guilford Press; 2007:100-131.

Wynn K, Bloom P. The moral baby. In: Killen M, Smetana JG, eds. Handbook of moral development. 2nd ed. New York: Psychology Press; 2014:435-53.

Vaish A, Tomasello M. The early ontogeny of human cooperation and morality. In: Killen M, Smetana JG, eds. Handbook of moral development. 2nd ed. New York: Psychology Press; 2014:279-98.

Hepach R, Vaish A, Tomasello M. A new look at children’s prosocial motivation. Infancy. 2013;18(1):67-90.

Brownell CA, Iesue SS, Nichols SR, Svetlova M. Mine or yours? development of sharing in toddlers in relation to ownership understanding. Child Dev. 2013;84(3):906-920.

Becker SW, Eagly AH. The heroism of women and men. Am Psychol. 2004;59:163-178.

Eisenberg N, Spinrad TL, Morris A. Empathy-related responding in children. In: Killen M, Smetana JG, eds.Handbook of moral development. 2nd ed. New York: Psychology Press; 2014:184-207.

Laible D, Karahuta E. Prosocial behaviors in early childhood. In: Padilla-Walker LM, Carlo G, eds. Prosocial development: A multidimensional approach. Oxford University Press; 2014.

Hoffman ML. Empathy and moral development: Implications for caring and justice. New York: Cambridge University Press; 2000.

Nichols SR, Svetlova M, Brownell CA. Toddlers’ responses to infants’ negative emotions. Infancy. 2014;20(1):70-97.

Carpendale JIM, Kettner VA, Audet KN. On the nature of toddlers’ helping. Soc Dev. 2014;24(2):357-366.

Waugh W, Brownell C, Pollock B. Early socialization of prosocial behavior: Patterns in parents’ encouragement of toddlers’ helping in an everyday household task. Infant Behav Dev. 2015;39:1-10.

Paulus M. Children’s inequity aversion depends on culture: A cross-cultural comparison. J Exp Psychol. 2015;132:240-246.

Padilla-Walker LM, Fraser AM, Black BB, Bean RA. Associations between friendship, sympathy, and prosocial behavior toward friends. J Res Adolesc. 2015;25:28-35.

Evans AD, Lee K. Lying, morality, and development. In: Killen M, Smetana JG, eds. Handbook of moral development. 2nd ed. New York: Psychology Press; 2014:361-384.

Jambon M, Smetana JG. Moral complexity in middle childhood: Children’s evaluations of necessary harm.Dev Psychol. 2014;50(1):22.

Sokol BW, Hammond SI, Kuebli J, Sweetman L. The development of agency. In: Overton WF, Molenaar PCM, eds. Handbook of child psychology and developmental science. 7th ed. Hoboken, NJ: Wiley; 2015:284-322.

Hart D, Atkins R, Donnelly TM. Community service and moral development. In: Killen M, Smetana JG, eds.Handbook of moral development. Mahwah, NJ: Erlbaum; 2006:633-656.

Freund AM, Blanchard-Fields F. Age-related differences in altruism across adulthood: Making personal financial gain versus contributing to the public good. Dev Psychol. 2014;50(4):1125-1136. 

Pettygrove DM, Hammond SI, Karahuta EL, Waugh WE, Brownell CA. From cleaning up to helping out: Parental socialization and children’s early prosocial behavior. Infant Behavior and Development.2013;36:843-846. 

Feldman, R. (2009). Εξελικτική ψυχολογία. Δια βίου ανάπτυξη (Επιστ. Επιμ.: Η. Γ. Μπεζεβέγκης) Τόμος πρώτοςΑθήνα: Gutenberg.

Lehalle, H. & Mellier, D. (2009). Ψυχολογία της ανάπτυξης. Παιδική ηλικία και εφηβεία. Αθήνα: Πεδίο.

Lightfoot, C., Cole, M. & Cole, S. R. (2014). Η ανάπτυξη των παιδιών (Επιστ. Επιμ.: Ζ. Μπαμπλέκου, Μτφρ.: Μ. Κουλεντιανού). Αθήνα: Gutenberg. 

Penner, L. A., & Orom, H. (2010). Enduring goodness: A Person X Situation perspective on prosocial behavior. In M. Mikuliner & P.R. Shaver, P.R. (Eds.), Prosocial motives, emotions, and behavior: The better angels of our nature (pp. 55-72). Washington, DC: American Psychological Association.

 

 

Βασιλική Παππά, MSc, PhD,

 Συμβουλευτική ψυχολόγος,

Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων

Αφήστε μια απάντηση