Η αποσαφήνιση των αξιών και του τρόπου που αυτές διαρθρώνονται, η διαμόρφωση ενός συνεκτικού αξιακού συστήματος είναι ίσως ό,τι πιο πολύτιμο για κάθε γονιό, για τον καθένα, για να μπορεί να είναι αυθεντικός και να ζει μια ζωή με νόημα. Μια κομβικής σημασίας αξία είναι η ελευθερία. Ελευθερία είναι να μπορείς να εκφράζεσαι, να μιλάς, να λες και να πράττεις ό,τι επιθυμείς χωρίς έξωθεν περιορισμούς.
Στην αναπαράσταση του αξιακού συστήματος με ένα δέντρο, συνήθως η αξία του σεβασμού τοποθετείται στον κορμό του, ενώ οι υπόλοιπες αξίες, όπως η δικαιοσύνη, η εντιμότητα, η ειλικρίνεια, η ευγένεια, η ανεκτικότητα και η συνέπεια, παίρνουν τη θέση τους στα κλαδιά του.
Αν, όμως, ο σεβασμός τοποθετείται στον κορμό, τότε η ελευθερία χρειάζεται να αποτελέσει τις ρίζες αυτού του δέντρου, καθώς αυτή είναι που τροφοδοτεί και τον κορμό και τα κλαδιά, αποτελώντας απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη του δέντρου αυτού και τη νοηματοδότησή του.
Επιπλέον, ελευθερία και σεβασμός είναι αξίες αλληλένδετες. Δεν γίνεται να σεβόμαστε τον εαυτό μας και τον άλλο, αν δεν είμαστε και δεν νιώθουμε ελεύθεροι, και νιώθουμε πραγματικά ελεύθεροι μόνο όταν σεβόμαστε τον άλλο, καθώς η δική μας ελευθερία ως κοινωνικών όντων δεν μπορεί να προσκρούει στην ελευθερία των άλλων, δεν μπορεί να την απειλεί ή να την παραβιάζει. Το προσωπικό μας δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, του λόγου, της κίνησης και της δράσης μας χρειάζεται πάντοτε να λαμβάνει υπόψη τους άλλους και τα δικαιώματά τους, είτε πρόκειται για τους οικείους μας είτε για τους άλλους, αυτούς που δεν γνωρίζουμε προσωπικά. Το ίδιο ισχύει -ή θα έπρεπε να ισχύει- και για τις ελευθερίες που διακρίνουν τις ομάδες: το δικαίωμα στις συλλογικές πρωτοβουλίες και την οργάνωσή τους, τις συγκεντρώσεις και τις απεργίες.
Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν κι αυτά δικαιώματα και ελευθερίες, όπως οι ενήλικες: την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, της σκέψης και της σύνδεσής τους με τους άλλους. Τα παιδιά έχουν άποψη και ο ρόλος των μεγάλων είναι να ακούν την άποψή τους και να τους παρέχουν τον πιο κατάλληλο τρόπο για την έκφρασή της. Η γνώμη τους δεν είναι απαραίτητο να είναι ίδια με εκείνη των γονιών και των δασκάλων τους, αυτό που είναι όμως απαραίτητο είναι να διατυπώνεται με ευγένεια, διακριτικότητα και σεβασμό.
Τα παιδιά (και οι μεγάλοι) μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα μέσα από την τέχνη. Είτε πρόκειται για ζωγραφική, κατασκευές, χειροτεχνήματα, γράψιμο, μουσική ή όποια άλλη μορφή τέχνης, τα παιδιά μπορούν να δημιουργήσουν και να πρωτοτυπήσουν. Για να ενεργοποιηθεί η φαντασία χρειάζεται ελευθερία. Μέσα από τη φαντασία ξεπηδούν εσωτερικές εικόνες, ήχοι, αισθητηριακά ερεθίσματα και συναισθήματα που ζητούν την έκφρασή τους. Ας μην ξεχνάμε ότι για να εκφραστεί κάποιος μέσα από την τέχνη, δεν χρειάζεται να είναι καλλιτέχνης. Αρκεί να αφήσει τον εαυτό του να νιώσει ελεύθερος.
Τα παιδιά (και οι μεγάλοι) μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη τους μέσα από την ελευθερία. Κανένα παιδί δεν μπορεί να χαρακτηριστεί υπεύθυνο όταν δεν νιώθει ελεύθερο. Η ανάληψη ευθύνης προκύπτει μέσα από την ελευθερία. Όταν τα πράγματα επιβάλλονται, όταν συμμορφωνόμαστε στην επιθυμία και τις οδηγίες των άλλων, δεν είμαστε ελεύθεροι.
Στη σημερινή επέτειο αυτό που γιορτάζουμε είναι η διεκδίκηση της ελευθερίας, πρωτίστως της εθνικής αλλά κατ’ επέκταση κάθε είδους ελευθερίας. Και μάλιστα σε μια συγκυρία κατά την οποία καλούμαστε αυτοβούλως να περιορίσουμε την ελευθερία μας χάριν ενός υψηλότερου αγαθού: της υγείας μας και της δυνατότητας να ξαναβρούμε την κανονική μας ζωή – εκτιμώντας πόσο πολύτιμα είναι ακόμη και τα πιο απλά πράγματα που αυτή τη στιγμή στερούμαστε.
Συνεπώς μάλλον προφητικά ο Φερνάντο Πεσσόα όριζε την ελευθερία με έναν απρόβλεπτο αλλά και τόσο επίκαιρο τρόπο:
Ελευθερία είναι η δυνατότητα της απομόνωσης. Είσαι ελεύθερος αν μπορείς να απομακρύνεσαι από τους ανθρώπους, χωρίς να σε υποχρεώνει να τους αναζητήσεις μήτε η ανάγκη του χρήματος, μήτε η ανάγκη της αγέλης, ο έρωτας ή η δόξα, ή η περιέργεια, που στη σιωπή και στη μοναξιά δεν βρίσκουν τροφή. Αν σου είναι αδύνατον να ζεις μόνος, γεννήθηκες σκλάβος. Μπορείς να έχεις όλα τα μεγαλεία του πνεύματος και της ψυχής: είσαι ένας ευγενής σκλάβος ή ένας ευφυής υποτακτικός: δεν είσαι ελεύθερος.
(Πεσσόα α-ω, Επιμέλεια: Μ. Παπαδήμα, Αθήνα: Εξάντας, σ.49-50).
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων
