Σύμφωνα με τον Στάινερ (2006), ο όρος συναισθηματική νοημοσύνη (ή ο συναισθηματικός αλφαβητισμός/εγγραμματοσύνη) αποδίδεται στην αγγλική γλώσσα με τον όρο emotional literacy και όχι με τον πιο γνωστό όρο emotional intelligence. Με τον όρο αυτό η συναισθηματική νοημοσύνη δεν προσδιορίζεται ως εγγενής, αλλά ως επίκτητη ικανότητα, ως μια ικανότητα που μαθαίνεται όπως μαθαίνεται μια γλώσσα.
Μια οποιαδήποτε γλώσσα έχει το δικό της αλφάβητο, με το οποίο δομούνται τα μορφήματα, οι λέξεις, οι προτάσεις, οι παράγραφοι, τα κείμενα, γραπτά ή προφορικά. Επιπλέον, οι λέξεις αυτές και ο κειμενικός λόγος δημιουργούνται σύμφωνα με κάποιος γραμματικούς κανόνες και συντάσσονται ακολουθώντας κάποιους συντακτικούς κανόνες. Σύμφωνα με τον Στάινερ (2006), όποιος μιλά τη γλώσσα που δημιουργείται από αυτό το αλφάβητο και ακολουθεί τους ειδικούς γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες της λογίζεται ως «συναισθηματικά νοήμων», ή καλύτερα, ως «συναισθηματικά εγγράμματος».
Στο γνωστό του βιβλίο Συναισθηματική νοημοσύνη με καρδιά, ο συγγραφέας διατείνεται ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να «εκπαιδευτούν» και να εντρυφήσουν στη συναισθηματική νοημοσύνη, ανεξαρτήτως ηλικίας, αρκεί να το επιθυμούν. Ωστόσο παραδέχεται το γεγονός ότι τα παιδιά έχουν ένα σαφές προβάδισμα ως προς το βαθμό ευκολίας στην εκμάθηση της συγκεκριμένης γλώσσας, καθώς χαρακτηρίζονται από περισσότερα νευρολογικά «παράθυρα ευκαιρίας», λόγω της ευπλαστότητας και της μεγαλύτερης δεκτικότητας του εγκεφάλου τους να προσλάβει και να αφομοιώσει καθετί καινούργιο με μεγαλύτερη ευκολία από ό,τι οι ενήλικοι.
Σύμφωνα με τον Στάινερ (2006), η εκπαίδευση στη «συναισθηματική νοημοσύνη με καρδιά» περιλαμβάνει τρία στάδια. Πριν την ανάπτυξη των σταδίων που προτείνει, ο συγγραφέας τονίζει ότι προϋποτίθεται το στάδιο αίτησης για άδεια. Συγκεκριμένα, τα στάδια είναι τα ακόλουθα:
0. ζητώντας την άδεια (Προτού κάποιος εκπέμψει «χάδια», χρειάζεται να ζητήσει την άδεια από τον υποψήφιο αποδέκτη.)
ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΔΙΟ: ΑΝΟΙΓΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ
1. δίνοντας «χάδια»,
2. ζητώντας «χάδια»,
3. δεχόμενοι «χάδια»,
4. απορρίπτοντας «χάδια»,
5. δίνοντας «χάδια» στον εαυτό μας,
ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑΔΙΟ: ΕΠΙΘΕΩΡΩΝΤΑΣ ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ
6. δηλώσεις πράξης/συναισθήματος,
7. δεχόμενοι μια δήλωση πράξης/συναισθήματος,
8. αποκαλύπτοντας τα προαισθήματά μας,
9. επικυρώνοντας ένα προαίσθημα,
ΤΡΙΤΟ ΣΤΑΔΙΟ: ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ
10. ζητώντας συγγνώμη για τα λάθη μας,
11. δεχόμενοι τη συγγνώμη,
12. απορρίπτοντας τη συγγνώμη,
13. ζητώντας συγχώρεση,
14. παραχωρώντας συγχώρεση,
15. αρνούμενοι τη συγχώρεση.
Τα παραπάνω στάδια αποτελούνται από συνδιαλέξεις1, οι οποίες οδηγούν σταδιακά στην επίτευξη της συναισθηματικής νοημοσύνης. Σύμφωνα με τον Στάινερ, τα «χάδια» είναι η συνδιαλεκτική αναζήτηση και ανταλλαγή της αγάπης. Αυτά μπορεί να είναι λεκτικά, σωματικά ή έμπρακτα. Μερικά «χάδια» είναι «υπερ-χάδια», διότι είναι ιδιαιτέρως επιθυμητά ή διότι προέρχονται από ένα ιδιαίτερο άτομο. Φυσικά υπάρχουν και αρνητικά «χάδια», όπως οι προσβολές, οι επικρίσεις και τα αρνητικά σχόλια που εκπέμπει κάποιος, τα οποία είναι ιδιαιτέρως τοξικά. Επίσης, προσθέτει ότι η γενικότερη ροή των «χαδιών» υπαγορεύεται από την «Οικονομία των Χαδιών», από μια σειρά κανόνων που καταρτίστηκαν από τον Κριτικό Γονέα, την κριτική φωνή που ο καθένας μας έχει μέσα του και που του υπαγορεύει να μη δίνει και να μη δέχεται θετικά «χάδια». Έτσι, οι άνθρωποι που δεν μπορούν να εκπέμψουν ή να δεχθούν θετικά «χάδια», εκπέμπουν ή δέχονται μόνο αρνητικά. Ο συγγραφέας τονίζει ότι είναι πολύ σημαντικό για τη συναισθηματική νοημοσύνη να δίνει κάποιος «χάδια», να τα ζητά, να δέχεται αυτά που θέλει, να απορρίπτει εκείνα που δεν θέλει και τέλος, να απευθύνει «χάδια» στον εαυτό του.
Στο δεύτερο στάδιο ανάπτυξης της συναισθηματικής νοημοσύνης, ο Στάινερ (2006) αναφέρεται στις δηλώσεις Πράξης/Συναισθήματος. Πρόκειται για μια μέθοδο σύνδεσης των πράξεων και των συναισθημάτων, χωρίς διατύπωση κρίσεων. Το άτομο απλώς περιγράφει το συναίσθημα/τα συναισθήματά του, τα οποία προκλήθηκαν από την πράξη ενός άλλου ατόμου, χωρίς να κρίνει, να κατηγορεί ή να θεωρητικολογεί: «Όταν εσύ [περιγραφή πράξης], ένιωσα [ονομασία συναισθήματος]»². Η αποδοχή εκ μέρους μας της δήλωσης Πράξης/Συναισθήματος, χωρίς να γινόμαστε αμυντικοί, με άλλα λόγια, το να ακούσουμε πραγματικά τα συναισθήματα που προκλήθηκαν στο άλλο άτομο από τις πράξεις μας, είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της συναισθηματικής μας νοημοσύνης.
Επιπλέον, η διαίσθηση διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στη συναισθηματική νοημοσύνη. Ωστόσο, τα προαισθήματα χρειάζεται να ελεγχθούν μέσω της οδού των αποδείξεων, διότι αν δεν ελεγχθούν, μπορεί να εξελιχθούν σε «παρανοειδείς φαντασιώσεις». Η αποκάλυψη των προαισθημάτων μας στο άλλο άτομο θέτοντάς του ερωτήσεις, μας βοηθά να επαληθεύσουμε ή να διαψεύσουμε τα προαισθήματά μας.
Σύμφωνα με τον Στάινερ (2006), οι άνθρωποι διαπράττουν πολλά συναισθηματικά λάθη. Τα λάθη αυτά είναι συνήθως απόρροια των παιχνιδιών εξουσίας που παίζουν στις μεταξύ τους συναλλαγές, «παιχνίδια» που βασίζονται σε κάποια σενάρια ζωής, τα οποία συνήθως διαμορφώνονται κατά την παιδική ηλικία. Για να αποποιηθούν τα «παιχνίδια εξουσίας» και να ζήσουν μια υγιή συναισθηματική ζωή, οι άνθρωποι χρειάζεται να αναγνωρίσουν τα λάθη που έχουν διαπράξει και να αναλάβουν τη συναισθηματική τους ευθύνη.
Το τρίτο στάδιο της εκπαίδευσης στη συναισθηματική νοημοσύνη, που προτείνει ο συγγραφέας, περιλαμβάνει αυτήν ακριβώς την ανάληψη ευθύνης. Η ανάληψη ευθύνης αποδεικνύεται εμπράκτως με το να ζητά κάποιος συγγνώμη για τα λάθη που έχει διαπράξει, έχοντας παίξει το ρόλο του διασώστη, του θύματος ή του διώκτη³. Αφορά επίσης την αποδοχή της συγγνώμης, όταν το άτομο πείθεται ότι αυτή είναι ειλικρινής, ή στην απόρριψή της, όταν δεν έχει πειστεί για την ειλικρινή της πρόθεση. Επιπλέον, έχει να κάνει με το αίτημα του ατόμου για συγχώρεση, όταν νιώθει ότι έχει διαπράξει ένα λάθος, καθώς και με την παραχώρηση της συγχώρεσης από το άλλο άτομο, εφόσον αυτό έχει πειστεί και είναι διατεθειμένο να την παραχωρήσει. Διαφορετικά, το άτομο από το οποίο έχει ζητηθεί συγχώρεση μπορεί να αρνηθεί να την παραχωρήσει, εφόσον η συναισθηματική βλάβη που έχει υποστεί είναι τόσο βαθιά και επώδυνη γι’ αυτό.
(Από το βιβλίο “Η Λογική των Συναισθημάτων. Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη” της Βασιλικής Παππά, σ. 180-183, Αθήνα: Οκτώ).
1. Μια κοινωνική συναλλαγή πληροφοριών ή «χαδιών».
2. Πρόκειται για τα γνωστά «μηνύματα σε πρώτο πρόσωπο».
3. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα «παιχνίδια εξουσίας» και με το ρόλο του διασώστη, του θύματος ή του διώκτη που παίζουν οι άνθρωποι βλ. Στάινερ, Κ. (2006). Συναισθηματική νοημοσύνη με καρδιά (μτφρ. Β. Παππά). Αθήνα: Καστανιώτης.
