Πότε ο έπαινος είναι αποτελεσματικός;
Ο έπαινος χρησιμοποιείται ως μέσο ενθάρρυνσης και ενίσχυσης της επιθυμητής συμπεριφοράς. Γονείς και εκπαιδευτικοί επαινούν τα παιδιά, τα επιβραβεύουν λεκτικά, διατυπώνουν θετικά σχόλια για την επίδοση και τη συμπεριφορά τους. Ωστόσο, αν και ο έπαινος χρησιμοποιείται κατά κόρον, συχνά αποδεικνύεται αναποτελεσματικός. Για να είναι λειτουργικός και αποτελεσματικός ο έπαινος χρειάζεται:
- Να είναι συγκεκριμένος. Ένας έπαινος γενικόλογος όπως: «Είσαι πολύ καλό παιδί!», δε σημαίνει κάτι ιδιαίτερο. Για ποιον είναι καλό το παιδί; Μήπως περιμένουν από αυτό να είναι πάντοτε καλό; Θα είναι καλό ακόμη κι αν κάνει αυτό που δε θέλουν οι γονείς του; Τι σημαίνει «καλό»; Αντιστοίχως, ο έπαινος: «Πήρες άριστα! Συγχαρητήρια! Είναι πράγματι καταπληκτικό!», ή «Η ζωγραφιά σου είναι σπουδαία!», αν και συγκεκριμένος, κάνει το παιδί να αναρωτηθεί: «Καταπληκτικό για ποιον; Σπουδαία για ποιον; Μήπως για τη μαμά / τον μπαμπά μου;». Αντιθέτως, θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματικό αν ο γονιός του τού πει: «Μου αρέσουν πολύ τα χρώματα που χρησιμοποίησες στη ζωγραφιά: το κόκκινο, το μπλε, το μωβ, το πράσινο. Και υπάρχουν κι όλων των ειδών οι κύκλοι και οι γραμμές!». Με το παραπάνω επαινετικό σχόλιο, ο γονιός γίνεται πιο συγκεκριμένος, πιο ουσιαστικός. Εστιάζει στα θετικά σημεία. Και για να βρίσκει κάποιος τα θετικά σημεία, χρειάζεται να έχει ασκήσει την παρατηρητικότητά του! Η ανάδειξη των θετικών σημείων με ενθουσιασμό και με ειλικρινή χαρά, χωρίς υπερβολή, οδηγεί στην ανάδειξη των θετικών συμπεριφορών.
- Να συνοδεύεται από μια ποιότητα που θα οικοδομήσει αξίες. Αν ο γονιός πει: «Μου άρεσε ο τρόπος που βοήθησες το φίλο/ τη φίλη σου. Της έδωσες χαρά», ή «σε ευχαριστώ που μάζεψες τα πράγματά σου τόσο γρήγορα. Σε ευχαριστώ που συνεργάστηκες». Με αυτό τον τρόπο οικοδομούνται αξίες και αυξάνεται η αυτοεκτίμηση των παιδιών.
- Να είναι ειλικρινής και αυθεντικός. Κάθε παιδί μπορεί να καταλάβει πότε ένας έπαινος είναι ειλικρινής και πότε όχι. Ασφαλώς, ο έπαινος εκφέρεται διαφορετικά , ανάλογα με την ηλικία του παιδιού στο οποίο απευθύνεται και επίσης, ανάλογα με το αναπτυξιακό του στάδιο, κάθε παιδί αντιδρά διαφορετικά στον έπαινο.
- Να αφήνει ένα θετικό συναίσθημα στο άτομο που είναι αποδέκτης του. Όταν ο έπαινος που εκφέρεται αναιρείται από ένα δεύτερο σκέλος, τότε ενέχει τοξικότητα και γίνεται δυσλειτουργικός, για παράδειγμα: «Τι ωραία που τακτοποίησες το δωμάτιό σου! Γιατί δεν κάνεις πάντα το ίδιο αφού μπορείς;». Ενώ το πρώτο σκέλος είναι θετικό, ακολουθεί ένα δεύτερο σκέλος που περιλαμβάνει ένα αρνητικό σχόλιο, το οποίο ουσιαστικά καταργεί το πρώτο σκέλος.
- Να εκφέρεται αμέσως μόλις εκδηλώνεται η θετική συμπεριφορά. Όσο πιο άμεσος είναι ο έπαινος, τόσο πιο μεγάλη είναι η αποτελεσματικότητά του. Η παροχή άμεσης ανατροφοδότησης οδηγεί στην αναπαραγωγή και την εδραίωση της θετικής, επιθυμητής συμπεριφοράς.
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων
Αφήστε μια απάντηση