Συχνά, αντικείμενο της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας αποτελεί η 
αναζήτηση των θετικών στοιχείων του συμβουλευόμενου ή του θεραπευόμενου, ως
μέσο για την επίτευξη υψηλής αυτοεκτίμησης και καλλιέργειας της αυτεπίγνωσης.
Οι έρευνες υποδεικνύουν ότι, όταν κάποιος γνωρίζει τα θετικά στοιχεία, τις αρετές
και τα προτερήματά του, αυξάνεται η ικανοποίηση που νιώθει για τον εαυτό του και
η αίσθηση της αυθεντικότητάς του, ενισχύεται η χαρά και ο ενθουσιασμός του και
ενδυναμώνεται το κίνητρό του για να ζήσει μια ζωή με νόημα. Επιπλέον,
επισημαίνουν ότι η συνειδητοποίηση των θετικών στοιχείων συμβάλλει ουσιαστικά
στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων (Niemiec, 2018).
Επιπλέον, στις Σχολές Γονέων αναφερόμαστε συνεχώς στη σημασία της θετικής
διαπαιδαγώγησης και της αναγνώρισης των θετικών στοιχείων στη συμπεριφορά
των παιδιών από την πλευρά των γονέων. Υπογραμμίζουμε δε τη σημασία της
λεκτικής διατύπωσης των θετικών στοιχείων του παιδιού με περιφραστικό τρόπο,
καθώς η μονολεκτική διατύπωση –ακόμα και η θετική– διαμορφώνει συνήθως
ταμπέλες/ετικέτες οι οποίες δεν ωθούν το παιδί στη συνέχιση της προσπάθειάς του
για βελτίωση, αλλά, αντιθέτως, προωθούν τη «νοοτροπία της στασιμότητας»,
δηλαδή οδηγούν το παιδί σε επανάπαυση και παραίτηση (Dweck, 2017),
αυξάνοντας παράλληλα το άγχος του για εκπλήρωση των προσδοκιών των γονέων.
Τα θετικά στοιχεία ή τα θετικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου γενικά συσχετίζονται
άρρηκτα με τη διαμόρφωση υψηλής αυτοεκτίμησης τόσο σε γονείς όσο και σε
παιδιά, σε ανηλίκους και ενηλίκους. Και η υψηλή αυτοεκτίμηση αποτελεί
απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαμόρφωση της ανθεκτικότητας και της καλής
ψυχικής υγείας για όλες τις ηλικίες.
Ειδικά ως προς τις αρετές και τα προτερήματα, πιο συγκεκριμένα, τα κριτήρια του
ορισμού τους σύμφωνα με τους Peterson και Seligman (2004) είναι τα εξής:

1. Μια αρετή συμβάλλει στο να διάγει κάποιος τον βίο του με επωφελή τρόπο,
   τόσο για τον ίδιο όσο και για τους άλλους γύρω του.
2. Η αρετή έχει τη δική της αξία, ανεξαρτήτως αν οδηγεί σε επωφελείς
   σκοπούς.
3. Όταν κάποιος ζει τη ζωή του σύμφωνα με αυτή την αρετή, αυτό δεν
   αντίκειται στο καλό των άλλων, αλλά, αντιθέτως, τους ωφελεί, προκαλώντας τον
   θαυμασμό τους.
4. Μια αρετή έχει το αντίθετό της, το οποίο θεωρείται επιβλαβές για το ίδιο το
   άτομο και για τους άλλους.
5. Μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές συμπεριφορές, πράξεις, σκέψεις και
   συναισθήματα και μπορεί να γενικευτεί μέσα από διάφορες περιστάσεις και
   καταστάσεις.
   Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις παραπάνω παραμέτρους, οι Peterson και Seligman (2004)
   κατέληξαν στον προσδιορισμό είκοσι τεσσάρων χαρακτηρολογικών μηχανισμών, οι
   οποίοι μας επιτρέπουν να προσεγγίσουμε έξι συμπεριληπτικές αρετές, που
   αποτελούν τα πυρηνικά, καθολικά χαρακτηριστικά, απαραίτητα για την επιβίωσή
   μας. Οι έξι αρετές αυτές είναι:

• Σοφία και γνώση: πρόκειται για την αρετή που σχετίζεται με την απόκτηση
  και τη χρήση της γνώσης και της πληροφορίας. Τα χαρακτηριστικά που εμπίπτουν
  σε αυτή την αρετή είναι: η δημιουργικότητα, η περιέργεια, το να είναι κάποιος
  ανοιχτόμυαλος, η αγάπη για τη γνώση, και η διαμορφωμένη άποψη για τα
  πράγματα.
• Θάρρος: αφορά τη θέληση για την επίτευξη στόχων, παρά τις εξωτερικές ή
  τις εσωτερικές αντιξοότητες. Περιλαμβάνει χαρακτηριστικά που αναφέρονται στην
  εφαρμογή της θέλησης και του σθένους για να ξεπεράσει κάποιος την εσωτερική ή
  την εξωτερική αντίσταση ως προς το να επιτύχει τους στόχους του. Τα
  χαρακτηριστικά αυτά είναι: η γενναιότητα, η επιμονή, η ακεραιότητα και ο
  ενθουσιασμός.
• Ανθρωπισμός και αλτρουισμός: πρόκειται για διαπροσωπικές αρετές, οι
  οποίες είναι σημαντικές όσον αφορά την κοινωνική συνύπαρξη. Οι αρετές αυτές
  αναφέρονται στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις (πιο συγκεκριμένα, τις δυαδικές

σχέσεις) και σε χαρακτηριστικά όπως η αγάπη, η ευγένεια και η κοινωνική
νοημοσύνη.

• Δικαιοσύνη: αφορά την αρετή του ατόμου που ασκεί τα δικαιώματα του
  πολίτη και πρόκειται για χαρακτηριστικά που αναφέρονται στην άριστη σχέση του
  ατόμου με την ομάδα ή την κοινότητα παρά με τις δυαδικές σχέσεις. Περιλαμβάνει
  χαρακτηριστικά όπως το ομαδικό πνεύμα, η δικαιοσύνη και η ηγεσία.
• Εγκράτεια: πρόκειται για χαρακτηριστικά που εστιάζουν στον μετριασμό των
  υπερβολών και στην αποφυγή των καταχρήσεων, όπως η συγχώρεση, η
  ταπεινότητα, η ντροπή και ο αυτοέλεγχος.
• Υπέρβαση: η αρετή που συνδέει το άτομο με τον κόσμο και το βοηθά να
  υπερβεί τις έγνοιες του και να βρει νόημα στη ζωή μέσα σε αυτόν. Τα
  χαρακτηριστικά που έχουν σχέση με αυτή την αρετή είναι η εκτίμηση της ομορφιάς
  και της αριστείας, η ευγνωμοσύνη, η αισιοδοξία, το χιούμορ και η αίσθηση σκοπού.
  Η κατηγοριοποίηση των παραπάνω χαρακτηριστικών είναι σημαντική γιατί συντελεί
  στην καλλιέργειά τους και στην ανάπτυξη της αυτεπίγνωσης ενός ατόμου. Με την
  καλλιέργεια των παραπάνω χαρακτηριστικών, το άτομο γνωρίζει καλύτερα τον
  εαυτό του, τα ταυτοποιεί και θέτει τα θεμέλια για την ανάπτυξή τους. Στα παιδιά
  και τους εφήβους, η επίγνωση αυτών των χαρακτηριστικών τα βοηθά, επιπλέον, να
  σημειώνουν περισσότερα ακαδημαϊκά επιτεύγματα (Wagner & Ruch, 2015). Γενικά,
  η ανάπτυξη των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών και η καλλιέργεια των αρετών,
  συντελεί στη δημιουργία θετικών, ευχάριστων συναισθημάτων (Abdullah-Basurrah
  και συν., 2020).
  Τι χρειάζεται όμως να κάνει κάποιος για να αναζητήσει τα θετικά του στοιχεία; Πού
  θα τα αναζητήσει; Και πώς θα τα εκφράσει λεκτικά, ώστε αυτά να είναι σαφή,
  κατανοητά και εύστοχα; Επίσης, τα θετικά στοιχεία είναι ίδια με τις αρετές και τα
  προτερήματα, αλλά και τις αξίες;
  Τα θετικά στοιχεία φαίνεται να μοιάζουν με τις αρετές και τα προτερήματα, αλλά
  είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται με μια πιο ευρεία έννοια, καθώς μπορεί να
  συμπεριλάβει πολλά και διαφορετικά χαρακτηριστικά, όπως ικανότητες, ταλέντα,

δεξιότητες, αλλά ακόμα και στοιχεία της εξωτερικής εμφάνισης. Κάποια θετικά
στοιχεία είναι συνώνυμα των αρετών, όμως, άλλα, όπως για παράδειγμα το να
τρέχει κάποιος γρήγορα ή να τραγουδά όμορφα, αφορούν ικανότητες ή ταλέντα,
δηλαδή είναι εν πολλοίς εγγενή. Βεβαίως, επιδέχονται εξάσκησης ή εκμάθησης,
ωστόσο, η εκμάθηση και η εξάσκηση εξελίσσει κάτι που ήδη έχει εκφραστεί ως
ικανότητα ή ταλέντο (Seligman, 2002). Οι ικανότητες ή τα ταλέντα αφορούν κυρίως
τον βιοσωματικό τομέα (π.χ. τρέχει γρήγορα, έχει μεγάλη δύναμη κτλ.), τον
γνωστικό τομέα (π.χ. είναι έξυπνος/-η, έχει πολύ καλή μνήμη, αντίληψη,
παρατηρητικότητα κτλ.) ή τον καλλιτεχνικό τομέα (π.χ. ζωγραφίζει όμορφα, χορεύει
και τραγουδά, υποδύεται ρόλους κτλ.), χωρίς να αποκλείεται –τουλάχιστον ως έναν
βαθμό– ο συναισθηματικός και ο κοινωνικός τομέας (π.χ. διακρίνεται από
συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη).
Οι αξίες, από την άλλη, είναι οι κατευθυντήριες αρχές, οι άξονες πάνω στους
οποίους πορευόμαστε στη ζωή ως κοινωνικά όντα, χαράσσοντας τη δική μας
μοναδική, προσωπική πορεία, όπως ο σεβασμός, η ευγένεια, η ειλικρίνεια, η
δικαιοσύνη, η εντιμότητα, η υπευθυνότητα, η συνεργασία (Παππά, 2016). Οι αρετές
και τα προτερήματα, επιπλέον, περιλαμβάνουν τις αξίες, αλλά έχουν επίσης μια πιο
ευρεία έννοια. Αν, για παράδειγμα, μιλήσουμε για την ευγένεια ενός ατόμου, αυτή
συνιστά αξία, αλλά και αρετή ή προτέρημα, ενώ η καλοσύνη κάποιου, ή η
μετριοφροσύνη, είναι αρετή και προτέρημα, όχι όμως αξία. Άλλες αρετές ή
προτερήματα αφορούν τον κοινωνικό τομέα και τον συναισθηματικό. Οι αρετές που
αφορούν τον κοινωνικό και τον συναισθηματικό τομέα περιλαμβάνουν τις αξίες,
αλλά αποτελούν μια πιο ευρεία κατηγορία θετικών χαρακτηριστικών, όπως π.χ.
δείχνει ευαισθησία στις ανάγκες και στα συναισθήματα των άλλων, δείχνει
ενδιαφέρον για κοινωνικά ζητήματα, ακούει προσεκτικά τον συνομιλητή του κτλ.
Κοντολογίς, αν επιχειρήσουμε να παραστήσουμε τις παραπάνω έννοιες σε
ομόκεντρους κύκλους, τα θετικά χαρακτηριστικά είναι ο μεγαλύτερος κύκλος, μια
μεγαλύτερη δεξαμενή, που περιλαμβάνει τον κύκλο των αρετών και των
προτερημάτων, ο οποίος με τη σειρά του εμπεριέχει τον κύκλο των αξιών. Θα
μπορούσαμε επίσης να πούμε ότι οι αρετές και τα προτερήματα είναι μια πιο
λεπτομερής καταγραφή των αξιών, καθώς περιλαμβάνουν πολλούς επιμέρους

τομείς, ενώ οι αξίες είναι πιο γενικές και συμπεριληπτικές έννοιες, αφού μπορούν
να επιμεριστούν σε πολλές αρετές και προτερήματα. Τέλος, στο κέντρο των τριών
ομόκεντρων κύκλων βρίσκεται το άτομο.
Η γνώση των θετικών χαρακτηριστικών αποτελεί έναν στόχο στον οποίο καλούνται
να φτάσουν τόσο τα ίδια τα άτομα όσο και οι σύμβουλοι και οι θεραπευτές, οι
οποίοι θα δείξουν στο άτομο τον δρόμο μέσα από τον οποίο θα φτάσει στον στόχο
του. Το ίδιο ισχύει και για τους γονείς. Όπως ακριβώς ένας σύμβουλος ή ένας
θεραπευτής θα βοηθήσει τον συμβουλευόμενο/θεραπευόμενο, έτσι κι ένας γονιός,
θα μπορέσει να οδηγήσει το παιδί του στον δρόμο της αυτεπίγνωσης και στην
καλλιέργεια των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων του, στην επίγνωση των αρετών και
των θετικών του χαρακτηριστικών και στην αξιοποίηση του θετικού του δυναμικού
για μια ζωή γεμάτη νόημα και ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις, αναπτύσσοντας
και ενδυναμώνοντας την ανθεκτικότητά του (Raney και συν., 2022).

Βιβλιογραφικές παραπομπές
Abdullah-Basurrah, A., O’Sullivan, D. & Seeho-Chan, J. (2020). “A character strengths
intervention for happiness and depression in Saudi Arabia: A replication of Seligman
et al.’s (2005) study”. Middle East Journal of Positive Psychology, 6:41-72.
Dweck, C. S. (2017). Mindset: Changing the way you think to fulfil your potential.
Robinson.
Niemiec, R. M. (2018). Character strengths interventions: A field guide for
practitioners. Hogrefe.
Παππά, Β. (2016). Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Γονικής Ταυτότητας. Εγχειρίδιο για
ειδικούς (Educational Programme of Parental Identity-EPPI). Αθήνα.
Peterson, C., & Seligman, M. E. P. (2004). Character strengths and virtues: A
handbook and classification. Oxford University Press; American Psychological
Association.
Raney, A. A., Ai A. L. & Paloutzian, R. F. (2022). “Faith factors, character strengths,
and depression following Hurricane Michael”. International Journal of Psychology &
Religion, 32(4):330-346. doi:10.1080/10508619.2022.2029045.
Wagner, L. & Ruch, W. (2015). “Good character at school: positive classroom
behavior mediates the link between character strengths and school achievement”.
Frontiers in Psychology, 6:610. doi:10.3389/fpsyg.2015.00610.

Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική ψυχολόγος / Ψυχοθεραπεύτρια,
Επιστημονικά υπεύθυνη Σχολών Γονέων
www.sxolesgonewn.gr
www.emotionalintelligence.gr