Παλαιότερα, το άγχος ήταν κυρίως προνόμιο των ενηλίκων. Σήμερα, παρατηρούμε ότι όλο και περισσότερα παιδιά σχολικής, αλλά ακόμη και προσχολικής ηλικίας, διακατέχονται από άγχος. Για τη δημιουργία του άγχους στα παιδιά ευθύνονται πολλοί παράγοντες, μεταξύ των οποίων και το οικογενειακό πλαίσιο. Οι υπέρμετρες προσδοκίες και απαιτήσεις των γονέων από τα παιδιά, τόσο ως προς τα ασφυκτικά γεμάτα προγράμματα που τους επιβάλλουν, με πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες, όσο και ως προς την επίδοση των παιδιών στα σχολικά μαθήματα, αλλά και στις προαναφερθείσες δραστηριότητες, όπου οι γονείς δε θέλουν απλώς τα παιδιά να συμμετέχουν με ευχαρίστηση, αλλά να διακρίνονται, να πρωτεύουν. Συχνά οι γονείς βλέπουν το παιδί ως δική τους προέκταση και ως όχημα για την εκπλήρωση των δικών τους ανεκπλήρωτων επιθυμιών και αναγκών. Επιπλέον, οι διακρίσεις των παιδιών τους παρέχουν κάποιου είδους κοινωνικής ανάδειξης και καταξίωσης. Όλα αυτά βέβαια βάζουν τα παιδιά σε μια διαδικασία διαρκούς κινητικότητας και αναζήτησης της ευχαρίστησης, μέσα από πράγματα που δεν έχουν επιλέξει τα ίδια και στα οποία συνήθως δε βρίσκουν νόημα, δηλαδή δεν έχουν κίνητρο. Από την άλλη πλευρά, οι γονείς που έχουν άγχος οι ίδιοι, αποτελούν πρότυπο για μίμηση για τα παιδιά τους. Το άγχος είναι ιδιαιτέρως μεταδοτικό και πολύ περισσότερο από τους γονείς προς τα παιδιά. Μπορεί οι γονείς να εκδηλώνουν γενικευμένο άγχος, ή μπορεί να εκδηλώνουν άγχος περισσότερο για συγκεκριμένους τομείς π.χ. για τη δουλειά τους, για το μέλλον και την οικονομική κρίση, για την υγεία, ή για θέματα που αφορούν ειδικά τα παιδιά, όπως η υγεία και η ασφάλειά τους. Τότε τα παιδιά συνήθως αναπαράγουν το άγχος των γονιών, εστιάζοντας μάλιστα στους ίδιους τομείς. Ακόμη, οι ανεκτικοί-αδιάφοροι γονείς, οι οποίοι, είτε με τη φυσική απουσία τους, λόγω πολύωρης καθημερινής εργασιακής απασχόλησης, είτε με τη συναισθηματική τους απουσία (η οποία συνιστά αδιαφορία) δεν παρέχουν ένα σταθερό πλαίσιο ασφάλειας και προβλεψιμότητας και δεν επιδεικνύουν εμπράκτως τη διαθεσιμότητά τους, είναι πολύ πιθανό να έχουν παιδιά ανήσυχα, αγχώδη και ανασφαλή. Τέλος, οι γονείς με τελειοθηρική τάση – οι οποίοι γι’ αυτό και γίνονται ιδιαζόντως επικριτικοί – έχουν παιδιά αγχώδη. Οι τελειομανείς γονείς, συνήθως αποθαρρύνουν τα παιδιά τους αφού δύσκολα μένουν ικανοποιημένοι από αυτά.
Όταν το παιδί διακατέχεται από άγχος, είναι συνήθως ανυπόμονο, δυσκολεύεται να περιμένει. Θέλει να κερδίζει συνεχώς στο παιγνίδι και ματαιώνεται έντονα όταν χάνει. Κάνει βεβιασμένες κινήσεις, γι’ αυτό και κάνει λάθη. Επιζητά συνεχώς την επιδοκιμασία των άλλων. Συχνά κάνει περισσότερα του ενός πράγματα και δυσκολεύεται να διαχειριστεί το χρόνο του. Γίνεται ευερέθιστο και θυμώνει συχνά. Έχει ελάχιστο έως καθόλου ελεύθερο χρόνο. Συχνά μιλά γρήγορα. Αναλαμβάνει πάρα πολλές ευθύνες. Νιώθει ένοχο όταν ξεκουράζεται. Μπορεί να τρώει τα νύχια του. Δεν τρώει – ή τρώει πολύ – και συνήθως δεν κοιμάται αρκετά. Μερικές φορές, το άγχος σωματοποιείται και εκδηλώνεται συνήθως με πονοκεφάλους, κοιλόπονο ή στομαχόπονο, αλλά και με διάφορα τικ.
Για την αντιμετώπιση του άγχους χρειάζεται πρώτ’ απ’ όλα οι γονείς να μπορέσουν να διαχειριστούν αποτελεσματικά το δικό τους άγχος, να έχουν ρεαλιστικές απαιτήσεις από τα παιδιά και να επιδεικνύουν άνευ όρων αποδοχή. Χρειάζεται να είναι ψύχραιμοι και σταθεροί. Να βοηθήσουν το παιδί να οργανώσει το χρόνο του, ιεραρχώντας τις προτεραιότητές του. Να ακούσουν πραγματικά το παιδί. Να προσπαθούν να συμμετέχουν ουσιαστικά στη ζωή του και να αφουγκράζονται τις ανάγκες του.
Η πιο ανούσια φράση που μπορεί να πει κάποιος, τόσο σε ένα παιδί, όσο και σε έναν ενήλικα είναι: «Μην έχεις άγχος!». Αντ’ αυτού, μπορεί να την επαναδιατυπώσει καταφατικά, ως εξής: «Έχεις άγχος. Θα ήθελες να το συζητήσουμε;». Έτσι, ο γονιός δείχνει στο παιδί ότι αποδέχεται το συναίσθημά του και επιδεικνύει συναισθηματική διαθεσιμότητα. Διαφορετικά, το παιδί παίρνει το μήνυμα ότι κακώς αισθάνεται έτσι όπως αισθάνεται και φυσικά, το άγχος του θα διογκωθεί!
Βασιλική Παππά, MSc, PhD,
Συμβουλευτική Ψυχολόγος,
Επιστημονικά Υπεύθυνη Σχολών Γονέων.
