Άρθρα για Γονείς

Η ευγνωμοσύνη μπορεί να οριστεί ως η αναγνώριση κάποιου καλού που κάποιος κάνει σε κάποιον άλλο (ευεργεσία ή χάρη), καθώς και τα αισθήματα φιλίας και ανταπόδοσης που βιώνει κάποιος. Η ευγνωμοσύνη προέρχεται από την ικανότητά μας να συναισθανθούμε τους άλλους (Lazarus & Lazarus, 1994). Οι Emmons & McCullough (2003) υποστηρίζουν ότι η ευγνωμοσύνη είναι μια γνωστική διαδικασία που έχει δύο στάδια: α) η αναγνώριση ότι κάποιος έχει κατακτήσει ένα θετικό αποτέλεσμα και β) η αναγνώριση ότι υπάρχει μια εξωτερική πηγή γι’ αυτό το θετικό αποτέλεσμα. Αν και η ευγνωμοσύνη είναι πρωτίστως ένα συναίσθημα που προέρχεται από τις διαπροσωπικές μας αλληλεπιδράσεις, δεν αποκλείεται το γεγονός να νιώθουμε ευγνωμοσύνη και για τον Θεό, τα ζώα, τη μοίρα, την τύχη ή τις συμπτώσεις, τη φύση, τον καιρό, την αποφυγή ενός λάθους κ.ά. (Emmons & McCullough, 2003).

Η ευγνωμοσύνη συσχετίζεται με την ευτυχία και την ευημερία. Αυξάνει την αίσθηση ευημερίας του ατόμου και την κοινωνική λειτουργικότητα. Πρόκειται για ένα δευτερογενές συναίσθημα, που εμπεριέχει το πρωτογενές συναίσθημα της ικανοποίησης/χαράς, αλλά και αποχρώσεις πολλών άλλων δευτερογενών θετικών/ευχάριστων συναισθημάτων, όπως ο θαυμασμός, η εμπιστοσύνη, η περηφάνια και η ελπίδα (Παππά, 2013. Walker & Pitts, 1998). Επίσης, η ευγνωμοσύνη διευρύνει τη δημιουργική μας σκέψη, αυξάνει την ανθεκτικότητα και λειτουργεί ως αντίδοτο στο στρες και την κατάθλιψη (Folkman & Moskowitz, 2000). Η ευγνωμοσύνη εκφράζεται λεκτικά με το «ευχαριστώ», κάτι που είναι πολύ σημαντικό στις σχέσεις των ανθρώπων, αλλά και στη σχέση των γονιών με τα παιδιά.

Σχετικές μελέτες από τον κλάδο της εξελικτικής ψυχολογίας, οι οποίες διεξήχθησαν σε άλλα είδη, όπως ψάρια, πουλιά, νυχτερίδες και χιμπαντζήδες, υποδεικνύουν ότι αυτά εκδηλώνουν μια συμπεριφορά που έχει αποδοθεί με τον όρο «αμοιβαίος αλτρουισμός» (reciprocal altruism). Πρόκειται για ένα είδος βοήθειας που τα όντα αυτά παρέχουν σε ένα άλλο ον με το οποίο δεν έχουν σχέση, ελπίζοντας ότι θα λάβουν ανάλογη ανταπόδοση (Trivers, 1971). Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι και οι άνθρωποι εκδηλώνουν ευγνωμοσύνη πιο εύκολα σε ξένους ή σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν παρά σε ανθρώπους με τους οποίους έχουν κάποια σχέση (Rotkirch, Lyons, David Barrett, & Jokela, 2014). Επιπλέον, πρόσφατες έρευνες υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι που λαμβάνουν ευγνωμοσύνη οδηγούνται στο να εκδηλώσουν κι αυτοί ευγνωμοσύνη με τη σειρά τους σε κάποιο τρίτο άτομο (Nowak & Roch, 2007).

Έχει βρεθεί ότι η ευγνωμοσύνη συσχετίζεται αρνητικά με τον υλισμό και το συναίσθημα της ζήλιας (McCullogh και συν., 2002), κάτι που γίνεται κατανοητό, αν σκεφτούμε ότι και ο υλισμός και η ζήλια επικεντρώνονται στα πράγματα που δεν έχουμε. Όπως ο υλισμός, έτσι και ο ναρκισσισμός έχει αρνητική σχέση με την ευγνωμοσύνη. Οι άνθρωποι που είναι επικεντρωμένοι στον εαυτό τους και τις ανάγκες τους δυσκολεύονται να νιώσουν ευγνωμοσύνη (Solom, Watkins, McCurrach, & Scheibe, 2017). Έχει επίσης βρεθεί ότι η ευγνωμοσύνη χαρακτηρίζει περισσότερο τους θρησκευόμενους απ’ ό,τι τους άθεους (Morgan και συν, 2017).

Ο ρόλος των γονιών σε όλους τους πολιτισμούς είναι πολύ σημαντικός στην ανάπτυξη και την εκδήλωση της ευγνωμοσύνης στα παιδιά (Tudge, Freitas, & O’Brien, 2016). Τα περισσότερα παιδιά έχουν αναπτύξει μια κατανόηση της έννοιας της ευγνωμοσύνης ως την ηλικία των 5 ετών. Τα μικρότερα παιδιά εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους εμπράκτως, ενώ τα μεγαλύτερα περισσότερο με λεκτικούς τρόπους. Σχετική πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη σε γονείς με παιδιά ηλικίας 6-9 ετών βρήκε ότι οι γονείς με προδιάθεση στην ευγνωμοσύνη προσπαθούσαν να εμφυσήσουν στα παιδιά την ευγνωμοσύνη περισσότερο απ’ ό,τι οι άλλοι γονείς (Rothenberg και συν., 2017).

Τα οφέλη της ευγνωμοσύνης σχετίζονται με την καλή σωματική και ψυχική υγεία και την ποιότητα της ζωής. Τα άτομα που νιώθουν και εκφράζουν ευγνωμοσύνη αναφέρουν καλύτερη σωματική υγεία (Hill, Allemand, & Roberts, 2013. Krause & Hayward, 2014). Οι Emmons & McCullogh (2003) βρήκαν ότι τα άτομα που κατέγραφαν για 10 εβδομάδες 5 λόγους για τους οποίους ένιωθαν ευγνωμοσύνη κάθε εβδομάδα, ανέφεραν καλύτερη σωματική υγεία από τα άτομα που ανέφεραν 5 πράγματα που τους ενοχλούσαν ή τα άτομα που δεν έκαναν κανενός είδους καταγραφή. Επιπλέον, τα άτομα με προδιάθεση για ευγνωμοσύνη δήλωσαν ότι είναι πιο ευχαριστημένα από τη ζωή τους (Wood, Joseph, & Maltby, 2009. Kong et al., 2015. McCullough et al., 2002), πιο αισιόδοξα (McCullough et al., 2002. Froh, Yurkewicz, & Kashdan, 2009) και με περισσότερες ελπίδες (McCullough et al., 2002).

Η ευγνωμοσύνη μπορεί να συνδέεται με άλλες αρετές, όπως η υπομονή, η ταπεινότητα και η σοφία. Είναι πιθανό ότι τα άτομα που βιώνουν ευγνωμοσύνη επιδεικνύουν μεγαλύτερη υπομονή (Dickens & DeSteno, 2016), ταπεινότητα (Krumrei-Mancuso, 2016) και σοφία (Konig & Gluck, 2014) και, επομένως, είναι πολύ σημαντικό να λάβουμε υπ’ όψιν ότι με την ενδυνάμωση της ευγνωμοσύνης μάλλον ενδυναμώνουμε και αυτές τις τόσο σημαντικές για την κοινωνική συμβίωση αρετές.

Η γενναιοδωρία και η θετική κοινωνική συμπεριφορά αποτελούν πολύ σημαντικά οφέλη της ευγνωμοσύνης, πέρα από τη θετική της συσχέτιση με τη σωματική και την ψυχική υγεία. Η ευγνωμοσύνη αποτελεί καθοριστικό παράγοντα και ρυθμιστή των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Σύμφωνα με τον McCullough και τους συνεργάτες του (2001), η ευγνωμοσύνη αποτελεί ένα «ηθικό συναίσθημα» (moral affect), όπως η ενοχή και η ενσυναίσθηση, πολύ σημαντικό για τις σχέσεις μας με τους άλλους. Σχετικά με την ευγνωμοσύνη και τη θετική κοινωνική συμπεριφορά, έχει βρεθεί ότι οι άνθρωποι που επιδεικνύουν ευγνωμοσύνη επιδεικνύουν επίσης περισσότερη θετική κοινωνική συμπεριφορά (Yost Dubrow & Dunham, 2017). Ωστόσο, μια πρόσφατη μετα-αναλυτική ανασκόπηση 65 άρθρων (σύνολο 91 μελετών και 18.342 συμμετεχόντων) βρήκε μέτρια έως ισχυρή συσχέτιση μεταξύ ευγνωμοσύνης και θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς (Ma, Tunney, & Ferguson, 2017).

Αναμφίβολα, η ευγνωμοσύνη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προστασία της ψυχικής υγείας. Η βίωση της ευγνωμοσύνης και η έκφρασή της ενδυναμώνουν και ανατροφοδοτούν θετικά την κοινωνική συνύπαρξη. Σύμφωνα με τη συναισθηματική νοημοσύνη, η ευγνωμοσύνη, εφόσον βιώνεται, μπορεί να εκφραστεί κυρίως με λεκτικούς ή έμπρακτους τρόπους, αφού πρώτα ζητηθεί η άδεια από τον αποδέκτη. Η ειλικρίνεια αποτελεί βασική προϋπόθεση στην έκφρασή της, ώστε η ευγνωμοσύνη να λειτουργήσει ως ρυθμιστής της κοινωνικής συμβίωσης (Παππά, 2013. Στάινερ, 2006)

Βιβλιογραφικές αναφορές

Emmons, R. A. & McCullough, M. E. (2003). Counting Blessings Versus Burdens: An Experimental Investigation of Gratitude and Subjective Well-Being in Daily Life. Journal of Personality and Social Psychology, 84(2), 377-389.

Folkman, S., & Moskowitz, J. T. (2000). Positive affect and the other side of coping. American Psychologist, 55, 647-654.

Froh, J. J., Yurkewicz, C., & Kashdan, T. B. (2009). Gratitude and subjective well-being in early adolescence: Examining gender differences. Journal of Adolescence, 32(3), 633-650.

Hill, P. L., Allemand, M., & Roberts, B. W. (2013). Examining the pathways between gratitude and self-rated physical health across adulthood. Personality and Individual Differences, 54(1), 92-96.

Kong, F., Ding, K., & Zhao, J. (2015). The Relationships Among Gratitude, Selfesteem, Social Support and Life Satisfaction Among Undergraduate Students. Journal of Happiness Studies, 16(2), 477-489.

Krause, N., & Hayward, R. D. (2014). Hostility, Religious Involvement, Gratitude, and Self-Rated Health in Late Life. Research on Aging, 36(6), 731-752.

Krumrei-Mancuso, E. J. (2016). Intellectual humility and prosocial values: Direct and mediated effects. The Journal of Positive Psychology, 9760(May), 1-16.

Lazarus, R. S., & Lazarus, B. N. (1994). Passion and reason: Making sense of our emotions. New York: Oxford University Press.

Ma, L. K., Tunney, R. J., & Ferguson, E. (2017). Does gratitude enhance prosociality?: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 143(6), 601-635.

McCullough, M. E., Emmons, R. A., & Tsang, J.-A. (2002). The grateful disposition: A conceptual and empirical topography. Journal of Personality and Social Psychology, 82(1), 112-127.

McCullough, M. E., Kilpatrick, S. D., Emmons, R. A., & Larson, D. B. (2001). Is gratitude a moral affect? Psychological Bulletin, 127(2), 249-266.

Nowak, M. A., & Roch, S. (2007). Upstream reciprocity and the evolution of gratitude. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 274(1610), 605-610.

Παππά, Β. (2013). H λογική των συναισθημάτων. Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.

Στάινερ, Κ. (2006). Συναισθηματική Νοημοσύνη με Καρδιά (Μτφρ.: Β. Παππά). Αθήνα: Καστανιώτης.

Rotkirch, A., Lyons, M., David-Barrett, T., & Jokela, M. (2014). Gratitude for Help among Adult Friends and Siblings. Evolutionary Psychology, 12(4), 673-686.

Solom, R., Watkins, P. C., McCurrach, D., & Scheibe, D. (2017). Thieves of thankfulness: Traits that inhibit gratitude. The Journal of Positive Psychology, 12(2), 120-129.

Trivers, R. L. (1971). The Evolution of Reciprocal Altruism. The Quarterly Review of Biology, 46(1), 35-57.

Tudge, J. R. H., Freitas, L. B. L., & O’Brien, L. T. (2016). The Virtue of Gratitude: A Developmental and Cultural Approach. Human Development, 58(4-5), 281-300.

Walker, L. J., & Pitts, R. C. (1998). Naturalistic conceptions of moral maturity. Developmental Psychology, 34, 403-419.

Wood, A. M., Joseph, S., & Maltby, J. (2009). Gratitude predicts psychological well-being above the Big Five facets. Personality and Individual Differences, 46(4), 443-447.

Yost-Dubrow, R., & Dunham, Y. (2017): Evidence for a relationship between trait gratitude and prosocial behaviour, Cognition and Emotion, 1-7.